Choć nierzadko próbuje się w dokumentacji medycznej ukryć przed pacjentami ich obecność czy podejrzenie (na przykład w opisie tomografii wpisując "meta" lub "mts") to fakt pozostaje faktem - lekarzowi chodzi o PRZERZUTY. Zwyczaj chronienia pacjentów przed bolesną prawdą wyrósł głównie z kancerofobii - obecnej wciąż nie tylko wśród pacjentów, ale i medyków. Mniej lub bardziej uzasadniona obawa, by niepotwierdzonym wynikiem nie wywołać u pacjenta szoku ma swoje jasne i ciemne strony. I choć łacina w medycynie coraz bardziej zanika, a diagnozy wpisuje się w językach narodowych to można spodziewać się, że popularne skróty od łacińskiego (i angielskiego) słowa metastasis na długo pozostaną w onkologicznym slangu.
Słowem wstępu: Każdy rak to nowotwór złośliwy. Nie każdy nowotwór złośliwy to rak. Rak dotyczy komórek w nabłonkach (skóra, błony śluzowe). Ale mamy w organizmie inne rodzaje komórek i stąd szereg innych typów nowotworów złośliwych które istotnie różnią się charakterem, sposobem leczenia, rokowaniem i wszystkie mogą dawać własne przerzuty:
- mięsaki - z komórek tkanki łącznej czyli na przykład kości, chrząstki, mięśni; grupa bardzo zróżnicowana;
- czerniaki - z komórek barwnikowych skóry i błon śluzowych;
- glejaki i inne wywodzące się z komórek układu nerwowego;
- nowotwory germinalne - z tak zwanych sznurów płciowych, czyli upraszczając - z komórek rozrodczych;
- białaczki - z komórek krwiotwórczych;
- chłoniaki - z komórek układu chłonnego (limfatycznego);
-
inne, na przykład nowotwory neuroendokrynne (NET-y) z komórek wydzielających hormony które są już tak pokręcone, że mogą być zarówno rakiem jak i nie-rakiem, a co więcej złośliwe, jak i niezłośliwe
I chociaż te "nie-raki" bardzo różnią się od nowotworów nabłonkowych to często (szczególnie w mediach) są wrzucane do jednego worka pt. "rak". Jak na pobliskim obrazku, gdzie pani Marzena (55 l.) została "cudownie uzdrowiona" ze śluzaka serca, który to z rakiem nie ma nic wspólnego. Nie dajcie się zmylić!
Dlaczego niektóre nowotwory dają przerzuty, a inne nie? Wiemy, że zależy to od wielu czynników. Na przykład uogólnienie choroby jest bardziej prawdopodobne, gdy nowotwór jest mocniej zaawansowany, "głębiej" nacieka czy ma dostęp do naczyń krwionośnych, ale i tu medycyna nierzadko nas zaskakuje.
Oto kilka świętych zasad dotyczących słynnych "meta":
- Obecność przerzutów zawsze wiąże się z gorszym rokowaniem dla pacjentki/pacjenta niż ich nieobecność.
- Przerzuty mogą być lokalne (do regionalnych węzłów chłonnych) lub odległe (do innych narządów, do jamy otrzewnej/opłucnej, do skóry, do węzłów chłonnych). Pierwsze często usuwa się chirurgicznie razem z guzem i ich obecność nie przeszkadza w całkowitym wyleczeniu choroby.
- Nie zawsze przerzuty odległe oznaczają, że choroba jest nieuleczalna. Zazwyczaj jednak tak jest.
- Tylko chirurgiczne usunięcie (względnie radioterapia) wszystkich ognisk rozsianej choroby umożliwia całkowite wyleczenie RAKA. Trochę inaczej jest w "nie-rakach" wymienionych wyżej.
- Jeśli u osoby wyleczonej z raka w ciągu kilku lat od zakończenia leczenia wykryje się przerzuty, to najczęściej przyjmuje się, że jest to nawrót tej samej choroby.
- Gdy wykryje się guz nowotworowy należy wykluczyć przerzuty. Gdy wykryje się przerzuty należy odnaleźć guz pierwotny.
- Niekiedy wykrywa się przerzuty, a nie udaje się odnaleźć guza pierwotnego! Taki przypadek nazywa się FPI, z łacińskiego focus primarius ignotus = nieznane ognisko pierwotne.
- Można mieć przerzuty z dwóch lub nawet więcej nowotworów jednocześnie, ale zdarza się to bardzo rzadko.
- Jeśli ktoś ma raka narządu "A" i przerzut do narządu "B", to leczenie systemowe (chemioterapia, leki celowane, immunoterapia) ukierunkowuje się na nowotwór narządu "A".
- Przerzutami nie można się zarazić! Nowotworem nie można się zarazić!
Dotychczas nikt nie opublikował jednej, spójnej, systematycznej i powtarzalnej dla wszystkich nowotworów teorii, która tłumaczy mechanizm powstawania przerzutów. Najbardziej prawdopodobne wydaje się, że z guza pierwotnego "odrywa się" pojedyncza komórka, wędruje drogą krwi oraz limfy i osadza się w innym miejscu. Wciąż jednak poruszamy się wśród hipotez. Z jednej strony doświadczony onkolog potrafi w chwili rozpoznania ocenić, u kogo z pacjentów w ciągu kilku najbliższych miesięcy choroba prawdopodobnie się rozsieje, z drugiej strony łatwo o pomyłkę. I dlatego w opiece onkologicznej tak istotna jest regularna kontrola po wyleczeniu. Teoretycznie KAŻDY nowotwór złośliwy może potencjalnie dać przerzuty. Są takie, które rozsieją się na 99% i takie, które nie rozsieją się na 99%, ale w onkologii nigdy nie mów nigdy.
Są miejsca w ludzkim ciele, gdzie przerzuty osiedlają się częściej. Są to węzły chłonne, bo leżą na przebiegu naczyń limfatycznych; wątroba, bo przepływa przez nią ogromna ilość krwi; wiele nowotworów może też przenieść się do płuc.
Ciekawym i wciąż badanym zjawiskiem jest tendencja wielu nowotworów do przerzucania się w specyficzne miejsca i to niekoniecznie położone blisko pierwotnego guza. I tak przerzutów z raka prostaty spodziewamy się głównie w węzłach chłonnych i kościach, czerniak skóry ma tendencję do umiejscowienia przerzutów w węzłach chłonnych, skórze, płucach, wątrobie czy mózgu, a rak żołądka skłonny jest uogólnić się w wątrobie, otrzewnej, płucach i kościach. Oczywiście zgodnie z regułą "nigdy nie mów nigdy" zdarzają się niespodzianki. W swojej krótkiej onkologicznej karierze widziałem już takie cuda jak przerzut glejaka mózgu do płuc czy z nerki na środek czoła.
Jak było wspomniane powyżej czasem przerzuty odległe raka (względnie mięsaka, czerniaka lub nowotworu germinalnego) można spróbować usunąć. Takie operacje podejmuje się wyłącznie gdy liczba stwierdzonych przerzutów jest niewielka, gdy ich rozmiar jest odpowiednio mały i przede wszystkim gdy możliwe jest wycięcie wszystkich ognisk choroby. W większości przypadków metastazektomia czyli chirurgiczne usunięcie przerzutu i tak nie chroni przed nawrotem, ale wykonuje się ją w takich nowotworach, gdzie postępowanie to ma udowodniony korzystny wpływ na rokowanie. Można usunąć przerzut z wątroby, płuca, mózgu, węzła chlonnego czy kręgu kręgosłupa, ale są i miejsca, które z zasady nie nadają się do tego typu interwencji z uwagi na duże ryzyko. Czasami próbuje się zastąpić chirurgię radioterapią lub radiochirurgią, aby zmniejszyć inwazyjność i zredukować powikłania pooperacyjne. Niestety stereotaktyczne napromienianie, gamma-knife czy terapia protonowa jest leczeniem możliwym do wykonania tylko w wybranych przypadkach.
Bywa, że rak daje pojedynczy odległy przerzut, który po usunięciu +/- terapii uzupełniającej nigdy nie nawraca. Bywa też, że metastazy są niemal w każdym miejscu ciała...
Odpowiadając na pytanie z tytułu posłużę się przykładem: U pacjenta z pierwotnym nowotworem kości, czyli mięsakiem, który rozwinął przerzuty do płuc leczymy pierwotną chorobę, czyli mięsaka. Obecnie w sytuacji uogólnienia tej choroby rokowanie jest bardzo niepomyślne, a w leczeniu standardem jest chemioterapia + terapia paliatywna. Jeśli natomiast mamy pacjenta z rakiem płuca, u którego stwierdzimy rozsiew do kości terapię możemy spersonalizować. Badamy jaki to podtyp raka płuca (jaką ma budowę, czy występują mutacje). W zależności od wyniku i stanu sprawności pacjenta w leczeniu możemy stosować immunoterapię inhibitorem punktów kontrolnych, terapię celowaną, a jeśli nie ma już innej opcji zastosować chemioterapię i różne metody objawowe... Jak widać podejście fundamentalnie odmienne. W leczeniu ważne więc skąd nowotwór wyszedł, a nie dokąd trafił.
Wielu rzeczy jeszcze o nowotworach nie wiemy. Tak wielu, że im bardziej doświadczony onkolog, tym mniejszą ma tendencję do wyrokowania...
Mateusz Malik, lekarz
Zobacz inne artykuły z serii: A.B.C. ONKOLOGII
Rekomendowane komentarze
Brak komentarzy do wyświetlenia
Join the conversation
You can post now and register later. If you have an account, sign in now to post with your account.